Thursday, December 24, 2015

(35) ඔබට යමෙකු මුහුණු පොතේ හිරිහැර කරන්නේද ?


  • ඔබට ඔවුන්ව Unfriend හෝ Block කළ හැකිය. Unfriend හෝ Block කළ බව ඔවුන්ට දැනගත නොහැකිය. ඉන්පසු ඔවුනට නැවත ඔබව මිතුරෙකු ලෙස ඇතුළත් කර ගැනීමට හෝ group එකට ඇතුළත් කිරීම comment කිරීමට හෝ ඔබ සමග chat කිරීමට ‍නොහැකිය.
  • එනමුදු ඔබ Block කළ අයෙකුට ඔබ Public Group වල share කරන දේ දැකිය හැකිය.
  • යමෙකු Block කිරීම ස‍දහා


දෙවැනි ක්‍රමය cover photo එකේ පහත දකුණු කෙළවර




යමෙකු unfriend කිරීමට


ඔබ යමකු unfriend කළ විට ඔහුට ඔබ මිතුරන් සමග share කරන photo දැකිය ෙනාහැකි අතර ඔහු share කරන photo ඔහුටද දැකිය ෙනාහැකිය. එනමුදු ඔබ unfriend කළ අයට ඔබ විසින් පොදුවේ share කරන ඡායාරූප දැකිය හැක.



ඔබගේ ඡායාරූපයක් Facebook එක මගින් හදුනා ගත්විට tag කළ යුතුද නැද්ද යන්න ඔබට තීරණය කළ හැකිය.



  1. Go to account settings
  2.  Timeline and tagging       
  3. Tap who sees tag suggestions when photos that look like you are uploaded
  4. Select non it you don’t want to anyone to get suggestions


(34) Facebook Tagging

Tagging යනුවෙන් හදුන්වනු ලබන්නේ ඔබ මෙන්ම ඔබගේ මිතුරන්ගේ ද Timeline එකේ පළවෙනපරිදි මුහුණත් පො‍තේ යමක් පළකිරීමය.

  • ඔබට ඔවුන්ගේ
ඔබ යමෙකුගේ ඡායාරූපයක් tag කළ විට ඔහුටම ඔහුගේ මිතුරන්ටද එය දැකිය හැකිය. ඔබට tag කළ මිතුරා හැරුණු විට වෙනත් අය දැකීම වැළැක්වීමට හැකිය. ඒ සදහා facebook එකට ඇතුලු වී photo වෙත පිවිසෙන්න. Guide menu එක විවර කරන්න custom unselect friends
  • ඔබට ඡායාරූපයකට tag වීමට අනවශ්‍ය නම් ,
Open photo open menu remove
  • ඡායාරූපය ඔබගේ හා ඔබගේ මිතුරන්ගේ timeline වල තිබිය හැකි අතර එය මිතුරන්ට නැරඹිය හැකිය. ඔබට තවදුරටත් එම ඡායාරූප facebook එකේ නොතිබිය යුතු නම්

Open menu   select I don’t like this photo select I’m in this photo and  I don’t like it
(හේතුව සදහන් කරන්න) ඉන්පසු එම ඡායාරූපය පළ කල පුද්ගලයාට එය ඉවත් කර ගන්නා ලෙස දන්වා පණිවිඩයක් යවන්න. මෙය ඡායාරූපයක් ඉවත් කිරීමට ගත හැකි හොදම ක්‍රියාමාර්ගයයි.

Sunday, October 25, 2015

(14) Email එවන්නේ කවුරන් විසින් කමකටද?

Email සමග පැමිණෙන තර්ජන සමබන්ධයෙන් ඔබෙ දැඩි අවධානය යොමුකළ යුතය.
ඔබගේ බැංකවෙන් ලැබෙන විද්‍යුත් පණිවුඩයකට සෑම අතින්ම සමාන එහෙත් වෙනත් URL එකක් සහිත විද්‍යුත් තැපැල් පණිවුඩයක් මගින් ඔබගේ බැංක විස්තර Password ආදී තොරතුරු ඉල්ලා සිටිනු ඇත. ඔබගේ බැංකවෙන් ලැබෙන ඉල්ලීමක් යයි සිතා අදාල තොරතුරු යැපීමට පෙළඹෙනු ඇත. ලැබෙන email වල url සමබන්ධව ඉතා පරික්ෂාකාරී වන්න. එවිට ඔබ රැවටිමවලට හසු නොවනු ඇත.
තවද ඔබ දන්නා හදුනන අයෙක් විසින් ඔහු හෝ ඇය විදේශ රටකදී කරදරයට පත්වු බව දන්වා මුදල් ඉල්ලා සිටිය හැක.
අප්‍රිකානු රටවලින් ලැබෙන email මගින් ඔබගේ සහභාගිත්වය සහ ආධාර ඉල්ලා සිටිනු ඇත. මේ සදහා ඔබට විශාල කොමිස් මුදලක් ද ලබාදීමට පොරොන්දු වනු ඇත. මෙවන් අවස්තාවලදී ද වඩාත් ප්‍රවෙශමකාරී විය යුතුය.
වෛරස් සහිතව ලැබෙන email මගින් ඔබගේ පෞද්ගලික තොරතුරු මුරපද ආදිය සොරකම කරනු ඇත. සටහනේ වෙබ් අඩවි මගින් ඔබගේ බ්‍ර‍වුසරය වෙත ඔත්තසේවා මෘදුකාංග(spyware) එක් කරනු ඇත. පසුව එම තොරතුරු අවභාවිත කිරිමෙ හැකියාව ඔවුන්ට ඇත.

  • අන්තර්ජාලය තරුණ පිරිස් දැනුම,අධ්‍යාපනය ,විනෝදාස්වාදය ලබන ඉතා අපුර්ව තැනක් ලෙස හදුනාගෙන ඇත. එනමුදු ඔවුන් වෙත පැමිණෙන තර්ජනද බොහෝ. සමාජ වෙබ අඩවි තුළ ඔබට හමුවන පුද්ගලයින් සමග සබදතා ඇති කරගැනිමෙදී ඉතාමත් සැලකිලිමත් විය යුතුය. අන්තර්ජාලය තුළ සිටින බිලියන ගණනක් සාමාජිකයින් අතර ,යම් ප්‍ර‍මාණයක් හානිකර පුද්ගලයන්ද සිටිය හැක. මොවුන් සමබන්ධයෙන් කටයුතු කිරිමට නිතීමය ප්‍ර‍තිපාදන ඇත.
  • අන්තර්ජාලය හා අදාල මත නිතිරිති සමුදායක් ද ඇත. මෙවා netiquettes ලෙස හැදින්වේ. මෙහි අන්තර්ජාලයේ සිදුවන සබදතා පිලිබඳ පමණක් නොව, ඉලෙක්ට්‍රොනික ක්‍රියාදාමය පිලිබඳ මාර්ගෝපදේශ අඩංගවේ.

(15) මෙම විද්‍යුත් තැපැල් නීති අනුගමනය කරන්න.

  • ඔබම හදුනාගන්න.
  • ආවරණය සහිතව email එක ආරම්භක කරන අතරම ඔබගේ නම යොදමින් අවසන් කරන්න.
  • පණිවිඩය අවසානයේ අත්සනක් යොදන්න.
  • මාතෘකාවක් ඇතළත් කරන්න. පණිවිඩය විස්තරාත්මක වන ලෙස අර්ථවත් වැකියක් පණිවිඩ ශිර්ෂයේ යොදන්න.
  • සෝපහාස ඉදිරිපත් කිරීමෙන් වලකින්න. ඔබ ගැන නොදන්නා අය එහි අර්ථය වැරදි ලෙස ගත හැක.
  • අන් අයගේ පෞද්ගලිකත්වයට ගරු කරන්න. මුල් කතෘගේ අවසරයකින් තොරව පෞද්ගලික විද්‍යුත් තැපැල් පණිවිඩ උපුටා ගැනිම හෝ forward කිරීමෙන් වලකින්න.
  • email එක ලැබුණු බව තහවුරු කරන්න.
  • ප්‍රවෙශමෙන් පිටපත් කරගන්න. අවශ්‍ය අයට පමණක් එම පිටපත් යොමුකරන්න.
  • spam කිරීමෙන් වලකින්න. තේරුමක් නොමැති විස්තර , කටකතා ආදිය අන්තර්ජාලයට එක් කිරිමෙන් හෝ ඒවාට දායක වීමෙන් වළකින්න.

(16) සමාජ ජාල වල පිළිපැදිය යුත ආචාරධර්ම

ස්වයං හදුනාගැනිමෙන් තොරව තමා මිතුරෙකු මෙන් පිළිගන්නා ලෙස ඉල්ලීමෙන් වළකින්න.
නන්නාදුනනා ආගන්තුකයින් මිතුරන් ලෙස පිළිගැනීමෙන් වළකින්න. එසේ කළහොත් ඔබට මෙන්ම ඔබගේ මිතුරියන්ටද හානි සිදුවිය හැක.
ඔබේ මිතුරන්ට රසික පිටුවට පිවිසෙන මෙන් නැවත නැවත ඉල්ලීම කිරීමෙන් වළකින්න.
ඔබේ මිතුරන්ගේ පින්තුර අනයවශ්‍ය පරිදි post කිරීමෙන් වළකින්න. එය ඔවුන්ගේ රැකියාවන්ට පවා තර්ජනාත්මක විය හැක.
යමෙක් මිතුරෙකු ලෙස පිළිගැනීමට ඔබ බැදි නැති අතර කැමති නම් පමණක් පිළිගත හැක. යමෙකු  නැව ත නැවත ඉල්ලා සිටිනවානම්  ඔහු ගැන පරීක්ෂාකර බලා තීරණයක් ගැනීම අනිවාර්යයි.
ඔබේ facebook ගිණුම හා twitter ගිණුම සමබන්ධ කිරීම දුෂ්කරය. ඔබ ප්‍රවෙශමෙන් මෙය නොකළහොත් ඔබේ තොරතුරු මිතරන්ගේ newsfeed අනවශ්‍ය ලෙස පණිවිඩ ලෙස යා හැක.
twitter ජාලයේ ව්‍යාවහාරයක් සහ tags නිසියාකාරයෙන් භාාවිත කරන්න් කෙසේද යන්න තේරුම් ගත යුතුය.
නැවත ඔබගේ විස්තර tweet කිරීම නුසුදුය. ඒ සමබන්ධව උනන්දුවන මිතරෙක් සිටි නම් ඔවුන් tweet කරනු ඇත. ඔබගේ comments  සාධාරණ සහ නිර්මාණශීලි විය යුතු වන අතර තර්ක විවෙචන වලින් වලකින්න.

Friday, October 23, 2015

17. How to handle online conflicts?


(18) පාසල් වල සිදුවිය යුත්තේ කමක්ද?

අන්තර්ජාලීය හිංසනය වැලැක්වීම සදහා පාසල් පාසල් පද්ධතිය තුළ නව තාක්ෂණය භාවිතා කිරීමට උනන්දු කළ යුතු අතර ඒ සදහා සුදුසු පරිසරයක් නිර්මාණය කල යුතු ය. ජාතිය, ආගම, භාෂාව හෝ වෙනත් මොනය හේතුවක් පදනම කරගෙන තවෙකකුට වෙනස්කම් කිරීමක් සිදු නොකළ යුතය. ස්ත්‍රි පුරෂ භාවය, දේශපාලන මතිමතාන්තර යන කිසිවක් මත වෙනස්කම් සිදු නොවිය යුතුය.
  • සිසුන්ගේ අයිතිවාසිකම සහ වගකිම්.

  1. ශිෂ්‍යයා නිදහස් ස්වාධීන පුද්ගලයෙකු වශයෙන් පිළිගත යුතුය.
  2. පාසල විසින් තීරණය කරන සීමාවන් තුල සමාජ වෙබ අඩවි භාවිතා කිරිමේ අයිතිය තිබිය යුතය.
  3. සිසුවෙක් අනෙක් සිසුවෙකුගේ අයිතිවාසිකම් වලට ගරුකළ යුතු අතර ඔහුගේ පෞද්ගලිකත්වයට අත නොගැසිය යුතුය.
ඉහත කී කාරණා උල්ලංඝණය වන අවස්ථාවල සාක්ෂි සහිතව පාසල් බලධාරීන්ට වාර්තා කළ යුතුය.
  • ගුරවරුන්ගේ අයිතිවාසිකම හා වගකීම්.
  1. ගුරුවරයෙකු ස්වාධීන පුද්ගලයෙකු වශයෙන් පිලිගනු ලැබමේ අයිතිය ඇත.
  2. ගුරුවරන්ට අන්තර්ජාලය තුළ සිසුන් විසින් සිදු කරන ක්‍රියාකාරකම් පිළිබද විමසීමේ හා උපදෙස් දීමේ අයිතිය ඇත.
  3. අන්තර්ජාල හිංසනයෙන් තොර පරිසරයක් පාසල තුළ ඇති කිරීම ගුරුවරන්ගේ වගකීමකි.
  4. අන්තර්ජාල හිංසනය පිළිබද ගුරුවරන් විසින් සිසුන් දැනුවත් කළ යුතුය.
  5. යමෙකුට , තවකෙනෙකුගේ කරදර හා ප්‍ර‍ශ්න පිලිබද සංවේදී වීමට පුරදු කළ යුතුය.
  6. ඉහත කරුණු උල්ලංඝනය කරන අවස්ථාවල ඒ පිළිබඳ සොයා බැලීම සහ කටයුතු කිරීම ගුරුවරන්ගේ වගකීමකි.
  • දෙමවුපියන්ගේ අයිතිවාසිකම් සහ වගකීම.

  1. තම දරුවන්ගේ අන්තර්ජාලය තුළ ක්‍රියාකාරකතු පිලිබද සොයා බැලිමෙ අයිතිය දෙමාපියන් සතුය.
  2. තම දරුවන්ට හිරිහැර වන ආකාරයෙන් සිදුවන ක්‍රියාකාරකම් පිලිබඳ සොයා බැලිමේ වගකිම දෙමාපියන් සතුය.
  3. තම දරුවන්ට අධ්‍යාපනය ලබාදීමෙ දෙමාපියන්ගේ වගකීමකි.
  4. ඉහත කරුණු උල්ලංඝනය කරන අවස්ථාවල ඒ පිළිබඳ සොයා බැලීම සහ කටයුතු කිරීම දෙමාපියන්ගේ වගකීමකි.

19. Examples of cyber bullying

Three-way calling attack When two people call one person but the third person doesn’t know the second person is on the phone.


Forwarding a private email message or digital photos only intended for select recipient(s)

Sending inappropriate pictures Sending pornography and degrading or humiliating pictures of the victim which were taken when the victim was unaware

Text attacks Sending hateful or threatening messages, death threats, warnings, insulting remarks, racial slurs, gossip and rumor spreading etc.

Hacking into accounts The predator hacks into victim's account and pretending to be the victim, changing victim’s profile, locking them out, sending viruses and spyware or junk emails Students sharing one another's smart phones and computers sometimes leaving without loging out are vulnerable to this threat.

Anonymous Blogs A student might create an anonymous blog and post content to damaging others’ reputation, invading privacy, humiliate and insult. They may post rumors, harassing comments, videos. One incident we found was a former boy friend creating a fake profile of his girl friend and posting photos they had taken before breakup. Since it’s hard to locate the source, best is to report to social network of the content and profile. In worst cases require reporting to authorities for legal action.

In 2006, Late Professor V..K . Samaranayake, known as father of computing in Sri Lanka was attacked by a group using anonymous blog. He died of a heart attack several days later. The blog disappeared but the damage was done.

21. Who are bullying others?

Popular Bullies
They are well-connected to their peers
They have social power and overly concerned about their popularity
They like to dominate or be in charge of others
They are aggressive in peer groups
They tend to bully others openly

Secret bullies
They are depressed or anxious
They have low self-esteem
They are less involved in school
They are easily pressured by peers
They do not identify with the emotions or feelings of others

General cyber bullies
They have less parent involvement in life
They think badly of others
They are highly impulsive
They are hot tempered and easily become frustrated
They have difficulty following rules
They see violence in a positive way

22. Effects of Cyber Bullying

Cyber Bullying has serious and lasting effects for those who are bullied as well as those who bully others and those who witness cyber bullying.


They have a higher risk of depression and anxiety that may persist into adulthood.
Their education can get affected due to loss of interest in activities. They have increased feeling of sadness and loneliness leading to changes in sleep and eating patterns. They have increased thoughts about suicide. They are more likely to miss, skip, or drop out of school. They are more likely to retaliate through extremely violence.

People who cyberbully others:
They have a higher risk of abusing alcohol and drugs. They are more likely to get into fights, vandalize property, and drop out of school. They are more likely to have criminal convictions as adults. They are more likely to be abusive toward their romantic partners, spouses or children as adults.  They might developped increased mental health problems, including depression and anxiety.

(23) අන්තර්ජලීය හිංසනය ඔනෑම තැනකදී සිදුවිය හැක.

අන්තර්ජාලීය හිංසනය, නාගරික, අර්ධ නාගරික,ග්‍රාමීය යන්න කිසිදු වෙනසක් නොමැතිව ඒ සෑම තැනකදීම එක සේ ක්‍රියාත්මක වේ. මෙම හිංසනය වැඩි වශයෙන් විශාල පාසල් තළ සිදුවුවත් සමස්ත ප්‍ර‍තිශතය සැලකීමෙදී විශාල පාසල් පමණක්ම ඒ සදහා දායක නොවේ. පිරිමි ළමුන් මෙන්ම ගැහැණු ළමුන්ද මෙම හිංසනයන් සිදුකිරිමට කැමැත්තක් දක්වයි. සමහර සමීක්ෂණ මගින් ගැහැණු ළමුන් අන් අයට සමාජීයිය වශයෙන් හිංසන සිදුකිරිමට වැඩි කැමැත්තක් දක්වන බවට සොයාගෙන ඇත.
කුඩා ළමයෙකු පාසල් බස් රථයක් තුළ අඩන අවස්ථාවක එය ඡායාරප ගත කරගත් තවත් ළමයෙක් එය මුහුණු පොතට මුදාහැර ඇත. එම ඡායාරපය හාස්‍යජනක වු අතර එය සීඝ්‍රයෙන් හුවමාර විණි. එම කුඩා ළමයා ආපසු තම පාසලට යෑම පවා ප්‍ර‍තික්ෂේප කරන ලදි. දෙමාපියන් විසින් ඔහුව වෙන පාසලකට ඇතුලත් කරන ලද නමුත් ඔහු බොහෝ කාලයක් එම සිද්ධිය පිළිබද විදවන ලදි.
තමා පිළිබද උසස් ආත්ම විශ්වාසයක් නොමැති අයෙකුට මෙවැනි හිංසනයක් නිසා ජිවිතයේ බොහෝ පැතිකෙරෙහි බලපෑම ඇති වීමට ඉඩ ඇත.
මෙවැනි හිංසනයක් සිදුකරන්නට තමන් පිළිබද ම කිසිදු යහපත් හැගිමක් නොමැති අතර අන් අය යටපත්ක් කර තමන් වෙත බොරු ශක්තියක් ආරෝපනය කරගැනිමට උත්සාහ ගනී. මෙවැනි පුද්ගලයන් සමග වාද කිරිමේ ප්‍ර‍තිඵලය වන්නේ තම තමන් අපහාස විදීමට සිදුවීමයි.

(24) අන්තර්ජාලිය හිංසනය තරන් කරන්නේ කෙසේද?

අන්තර්ජාලිය හිංසනය යන්න කුමක්දැයි දන්නා අධ්‍යාපනික පරිසරයක් නිර්මාණය කළ යුතය. ශිෂ්‍යයින්, ගුරුවරන් හා දෙමාපියන් අතර මේ පිළිබද විවෘත සංවාදයක් ඇතිවීම සදහා කටයුතුකළ යුතුය. අන්තර්ජාලිය හිංසන විරෝධි ක්‍රියාමාර්ග හා ප්‍ර‍කාශ පිළිබද පුළුල් ප්‍ර‍සිද්ධියක් ලබාදිය යුතුය. මෙමගින් එවැනි නරක හැසිරිම වලට ඇතිවන ප්‍ර‍තිවිපාක පිළිබඳ ,සිසුන් දැනුවත් වේ. අන්තර්ජාලිය හිංසනය පිළිබද පැමිණිලි මත සුදුසු හා ඵලදායි ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කළ යුතය. සුදුසු විසදුමක් ලබාගැනිම සදහා හිංසනය සිදුකරන ලද තැනැත්තා හා එයට භාජනය වු තැනැත්තා යන දෙදෙනා සදහාම උපදෙස් ලබාදිය යුතුවේ. විසදුම ලබාදීම අධීක්ෂණ වැඩසටහන් ද ක්‍රියාත්මක කළ යුතුය.
හිරිහැර සිදුවන විට ඒ පිළිබද දෙමාපියන් දැනුවත් කරන්න.
එමෙන්ම සමාජ ජාල වෙබ අඩවිවල privacy settings පිළිබදව ද සිසුන් දැනුවත් විය යුතුය.
දෙමාපියන් තම දරුවන් පිවිසෙන වෙබ අඩවි පිළිබදව සහ අන්තර්ජාලීය සන්නිවෙදනය පිළිබඳ සැලකිලිමත් විය යුතුය.
අන්තර්ජාලීය හිංසනයට භාජනය වු දරුවෙකු තුළ නැවත ස්වයං පාලනය ඇති කිරීම සදහා පාසල් උපදේශකයකගේ උපකාරය ලබාගත යුතුය. විමර්ශණ කටයුතු සිදු කිරිමෙදී හිංසනය සිදුකරන ලද තැනැත්තා ඉදිරිපිට ප්‍ර‍ශ්න නොකළ යුතුය. මෙවැනි ප්‍ර‍ශ්නයක් පිළිබද පන්තියේ සිසුන් දැනගත් විට මෙවැනි තත්වයකට මුහුණ දුන් අයෙකුට ඇතිවන හැගීම පිළිබඳ හා එවැනි අවස්ථාවකට මුහුණ දෙන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබද සාකචඡා කළ යුතුය.
දෙවැනි අවස්ථාවෙදී එය පිළිබද පරීක්ෂණයක් සිදුකළ යුතුය. එසේ නොවුවහොත් එය දිගින් දිගටම සිදුවිය හැක. හිංසන සැලකුවිට එයින් විශාල ප්‍ර‍තිශතයක් ආරම්භ වන්නේ පන්ති කාමර තුළයි. එමනිසා මෙවැනි හැසිරීම පිළිබඳ  අවධානයෙන් සිටිය යුතුය.

(25) අන්තර්ජාලීය හිංසනය පිළිබද වාර්තා වු විට

සියලුම වාර්තා බරපතල ලෙස සැලකිල්ලට ගෙන විමර්ශන කටයුත සිදුකර අවශ්‍ය පියවර ගත යුතුය. බොහෝ සිසුන් මෙවැනි කරදරයට හසුවු විට ඒ පිළිබදව වාර්තා කිරිමට බියවේ.
ගැහැණු ළමයෙක් බොහෝ කාලයක් තිස්සේ මෙවැනි හිංසනයන්ට භාජනය වුවත්, මෙය පැවසු විට තම දෙමාපියන් තමන්ට සමාජ ජාල වෙබ අඩවි භාවිතය තහනම කරනු ඇතැයි බිය වු බැවින් ඔවුන් හට නොපැවසීය.
මෙවැන දේකට හසුවු තැනැත්තෙකුට බැනිමෙන් වළකින්න. ඒ පිළිබද වාර්තා කිරිම සදහා ධෛර්ය ලබාදෙන්න මීට පෙර ඔබගේ දෙමාපියන්ට වාර්තා නොකළේ ඇයිදැයි යන්න ඇසීමෙන් වළකින්න. ඔවුන් ආරක්ෂිත බව හගවා උපදෙස් ලබාදෙන්න. ඔබ මෙය වාර්තා කරන ලද බව, හිංසා කරන ලද තැනැත්තා විසින් දැකගනු නොලබන බවට සහතික වන්න. හිංසා කරන ලද තැනැත්තා ඉදිරියේ කෝපයෙන් කටයුතු සිදු නොකළ යුතු අතර වැඩිහිටියන් සමග විවෘත සංවාදයක් පවත්වා ගත යුතුය. පෙරලා සටන් කිරීමෙන් වලකින ලෙසද දැනුවත් කළ යුතුය. බොහෝ සයිබර් හිරිහැර මගින් විශාල මානසික බලපෑමක් සිදු කරයි. මෙවැනි දේකින් කමපනය හෝ මානසික අවපීඩනයට ලක්වුයේ නම ඔවුන් පාසල් උපදේශකවරයෙකු හෝ මනෝ වෛද්‍යවරයෙකු වෙත යොමු කළ යුතුය.
මෙවැනි ප්‍ර‍ශ්නයක් විසදීමෙදී හිරිහැර කරන ලද තැනැත්තාගේ හැසිරීම පිළිබද අවධානය යොමු කළ යුතුය. බොහෝ විට ඔවුන් මෙවැනි දේකට පෙළඹන්නේ ඔවුන්ගේ යම්කිසි අවශ්‍යතාවයක් සපුරා ගැනිම සදහාය.
  • සම වයසේ කණ්ඩායම් වල අවධානය , කිර්තිය ප්‍ර‍ශංසාව,පිළිගැනිම ලබාගැනිම.
  • අන් අයට නින්දා , අපහාස සිදුකර ඔවුන්ව පාලනය කිරිම.
  • සමාජ,සංස්කෘතික,මානසික හෝ භෞතික වෙනස්කම් පිළිබද අවබෝධක් නොමැතිවීම. මෙවැනි හිංසනයන්ට භාජනය වු ළමුන් පිළිබද අවධානයෙන් සිටිය යුතය. ඔවුන් පිළිබද නිරික්ෂණය කරන බව ඔවුන් විසින් දැක ගත යුතය. ඔවුන්ගේ අනාගත ප්‍ර‍තිඵල ගැන තහවුරු කළ යුතුය.
තම දරුවා විදින ඕනෑම හිරිහැර තත්වයක් පිළිබද දෙමාපියන් දැනුවත් විය යුතු අතර ඔවුන් එම තත්වයන්ගෙන් මුදවා ගැනිමෙ ප්‍ර‍ධාන භමිකාව ඇත්තේද ඔවුන් අතය.

(26) ඔබත් අනතර්ජාලීය හිංසනය සිදුකරන්නේක්ද?

සිත් ඇද ගන්නා සොයා ගැනිමක් වන්නේ, හිංසනයන්ට ගොදුරුව සිටින ඇතැමෙක්ද අන්තර්ජාලීය හිංසනය සදහා දායක වීමයි. ඔබත් එවැනි හිංසකයෙක්ද යන්න සොයාගැනිම සදහා පහත ප්‍ර‍ශ්නාවලිය සැගකිල්ලට ගන්න.
එවැනි දෙයක් ඔබ සිදුකර නොමැති නම 0 ද, එක වරක් හෝ දෙවරක් සිදුකර ඇතිනම් 1 ද,3-5 වාරයක් සිදුකර ඇතිනම් 2 ද ,5කට වඩා කර ඇතිනම් 3 ලෙසද ලකණු ලබාදෙන්න.

  • ඔබ කවදා හෝ තොරතුර රැස්කර ගැනිම සදහා තවකෙකුගේ  ගිනුමකට Sign in වී තිබෙද?
  • වෙනත් කෙනෙකගේ විද්‍යුත් තැපැල් ගිණුමක් මගින් email එකක් හෝ සුබපැතම පණිවිඩ යවා ඇත්ද?
  • වෙනත් අයෙකු සේ අන්තර්ජාලීයේ පෙනි සිට ඇත්ද?
  • යම් කෙනෙකුට සරදම කර හෝ බය කර ඇත්ද?
  • අන්තර්ජාලයේ ඔබේ අනන්‍යතාවය හෙලි නොකර ඇත්ද?
  • පෞද්ගලික සංවාදයක් ,අනෙකාගේ අවසරයකින් තොරව forward කර ඇත්ද?
  • වෙනකෙකු බයවෙන සේ ඔබගේ profileඑකේ තොරතුර සකස් කර ඇත්ද?
  • අන් අයගේ කැමැත්තකින් තොරව ඔවුන්ගේ පින්තර post කර තිබෙද?
  • වෙනත් අයෙකු හිරහැරයට ,අපහසුතාවයට පත්වෙන පරිදි ඔවුන්ගේ තොරතුරු පළකර තිබෙද?
  • භයානක හෝ අකාරණික දේවල් පිලිබඳ කියා යවා ඇත්ද?
  • වෙනත් කෙනෙකට අයත් ලෙස පෙනෙනසේ facebook ගිණුමක් හෝ email ලිපිනයක් සාදා ඇත්ද?
  • වෙනත් කෙනකුගේ පරිගණකයක් kack කර හෝ virus එකක් යවා අැත්ද?
  • chat එකකදී අපහාස කර ඇත්ද?
  • වෙනත් කෙනෙකු පිළිබද බොරු හෝ අශෝභන අදහස් පළ කර ඇත්ද?
  • අශෝභන ආකාරයට comment කර ඇත්ද?

(27) අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන්නන් සදහා ඉගි කිහිපයක්.

  1. ඔබෙ නිවසේ ලිපිනය හෙළි නොකරන්න.
  2. මුරපද භාවිතය, ගිණුම, ජංගම දුරකථන, e-mails ඇතළු සියලු දේ ආරක්ෂා කරයි
කෙනෙකුට පහසුවෙන් අනුමාන කළ හැකි මුරපදයක් භාවිතා නොකරන්න. සමීක්ෂනයක් මගින් බොහෝ මිනිසුන් තමන්ගේ උපන්දිනය ,සුරතල් සතාගේ නම ආදී ලෙස ඉතාමත් පහසුවෙන් අනුමාන කළ හැකි මුරපද භාවිතා කරයි. අඩුම තරමෙ characters 8 ක්වත් ඇති මුරපදයක් භාවිතා කරන්න. ඔබෙ මුරපදය නිතරම වෙනස් කළයුතු අතර වෙනත් කිසිවෙකු සමග හුවමාරු කිරිමෙන් වළකින්න.

  1. ඔබෙ රහස් ප්‍රශ්න සදහා පහසුවෙන් පිලිතුරු දිය යුතු නැහැ.

  1. ඔබෙ නම සහ දුරකථන අංකය භාවිතා කරමින් අන්තර්ජාලය search  කිරිමෙන් වළකින්න. ඔබ ගැන තොරතුරු කිසිවක් අන්තර්ජාලයේ නොවපතින්නට වගබලා ගන්න. නැතහොත් යමෙකුට ඔබගේ විස්තර භාවිතා කරමින් ව්‍යාජ facebook ගිණුමක් හෝ blog එකක් නිර්මාණය කළ හැක.
  2. ඔබගේ විස්තර දැනගැනිම සදහා ලැබෙන දුරකථන ඇමතුම්, emails ආදිය පිළිබද සැලකිල්ලෙන් යුතව ක්‍රියාකරන්න. බැංකු caller ID එකට සමාන caller ID එකකින් ඔබට ඇමතුම් ලැබිය හැක. බැංක නියෝජිතයෙක් ලෙස පෙනි සිටිමින් ඔබගේ credit card නොම්මරය , ජංගම දුරකථන අංකය ආදී පෞද්ගලික තොරතුරු cyber stalker කෙනෙකුට පහසුවෙන් ලබා ගත හැක. ඔබට යමක් ගැන සැක සහිත නම් වහාම ආයතනය අමතන්න. එමගින් cyber stalker කෙනෙක්ගේ ඉලක්කයක්ද , නැත්ද යන වග දැන ගත හැක.

  1. ඔබ කිසිවිටෙකවත් අවශ්‍ය කුමකටද? ඇයිද? යන්න තහවුර නොවෙනම් ඔබගේ ජාතික හැදුනුමපත් අංකය ලබාදීමෙන් වළකින්න.
  2. ඔබ අන්තර්ජාලයෙන් ගණුදෙණු කිරිමට credit භාවිතාකරන්නේ නම්,වාර්තාව නිතර පරික්ෂා කරන්න.

  1. ඔබේ සහකරු, සහකාරීය හෝ පෙම්වතා ,පෙම්වතියගෙන් ඉවත්වනවා නම් ඔවුන්ට අනුමාන කළ නොහැකි වනසේ මුරපද , සියල්ල වෙනස් කරන්න. ඔබට සැකසහිත දුරකථන ඇමතුමක් ලැබෙ නම් බැංකුවට පැහැදිලි කළ නොහැකි සේ ගිණුමක් ඇතිනම් එය cyber stalker කෙනෙකගේ ක්‍රියාත්මක විය හැක. එවිට ඔබගේ ගිණුම හා බැංකුව සැකවින් වෙනස් කළ යුතය.

  1. ඔබ එවන් යමෙකුගේ ඉලක්කයක් බවට සැක සහිත නම් ඔබ වෘත්තියවෙදියෙක්ව ගෙන්නා ඔබගේ පරිගනකය පරීක්ෂා කරන්න. ඔබ දැනටමත් cyber stalking සිදුවීම් අත්විද ඇත්නම් ඔබෙ පරිගනකයට හානි සිදුවී තිබිය හැක. එවැනි අවස්ථාවකදී virus, spyware, key loggers ආදීය පිළිබඳ ඉතාමත් හොදින් දන්නා කෙනෙක ලවා පරිගණකය පරීක්ෂා කළයුතය.

  1. ඔබට cyber stalk ප්‍ර‍ශ්නයක් තිබේ නම් කාලය, ස්ථානය, අවස්ථාව යනාදිය පිළිබද සටහන් තබා ගන්න. ඔබ හැකි ඉක්මනින් මෙ සදහා සුදුසු ක්‍රියාමාර්ග ගැනිමෙන් ඔවුන්ට තවදුරටත් එවැනි දේ කිරිමෙ උනන්දුව අඩුවේ.

(28) ව්‍යාජ ගිණුම

බොහෝ ක්‍ර‍ම මගින් ව්‍යාජ ගිණුම හදුනාගත හැක.
ඡායාරප පරීක්ෂා කර බලන්න. එය එම පුද්ගලයා ගැනද යන්න විමසා බලන්න.
මිනිසුන් ව්‍යාජ ගිණුම සකස්කරන්නේ ඇයි?
  1. සමාජ ජාල පරීක්ෂා කර බැලීමට
  2. අබිසෙත විනෝදයක් ලබා ගැනිමට
  3. Facebook
  4. දේශපාලන කටයුතු පිළිබද post කිරිමට
  5. යමෙකට අපහාස කිරිමට
  6. යමෙකුට අනන්‍යතාව සොරකම කිරිමට
  7. කෙනෙකු හැසිරවීමට
  8. ආදර සමබන්ධතාවක් ආරමභ කිරිමට
  9. නව මිතුරන් ඇති කර ගැනිමට

ඔවුන් බොහෝ විට මුදල් , දේපළ ආදී වස්තුන් නිසා මිතරන් බවට පක්වීමට පෙලබේ. ඔබෙ අනන්‍යතාව හෝ වැදගත් තොරතුරු සොරකම් කරගෙන එමගින් යමෙක් ඔවුන්ට අවැසි ලෙස හැසිරවීමට භාවිතා කළහැක.
ආගන්තුක අය සමග කතා කිරිමෙන් වලකින්න. Friend request අනුමත කිරිමට පෙර දෙවරක් සිතාබලන්න.
තවත් සමහරෙක් අළුත් මිනිසුන් මුණගැසීම විහිළුවක් බවට පත්කරගනීයි. ඔවුන්ගේ ප්‍ර‍ශ්න අසන්න. ඔබට මගේ මිතුරෙක බවට පත්වීමට අවශ්‍ය වන්නේ ඇයි?
ඔබ මා ගැන සොයන්නේ කෙසේද?
ඔබට අනන්‍ය යාළුවන් සිටිනම් ඔවුන්ගෙන්ද එම පුද්ගලයා පිළිබද විමසන්න.
රහස් පරීක්ෂක වැඩ ටිකක් කරන්න. ඔවුන්ගේ profile එකේ විස්තර සැලකික්ලෙන් පරීක්ෂා කරන්න. පාසල, රැකියාව, ලිපිනය, අනෙකත් විස්තර ආදිය ගැලපේදැයි පරීක්ෂා කර බලන්න. එවුන් කුමන ආකාරයේ අන්තර්ගතයක් සහිත දේ post කර ඇත්දැයි බලන්න. Profile picture එක පරීක්ෂා කර බලන්න. එමගින් ඔවුන්ගේ ආකල්ප හා විශ්වාසය පිළිබද දැකගත හැක. Profile Picture එක download කර එය එය පිළිබද Google මගින් search කරන්න. එවිට එය අයත්වන්නේ වෙන කෙනෙකට නම ඔබට දැනගත හැක.

ඔවුන්ගේ නම Google  එකේ search කර ලැබෙන්නේ කමක්දැයි කියා බලන්න.
ඔවුන්ට සුලබ නමක් තිබෙ නම , ඔවුන්ගේ වාසස්ථානය වයස ආදී වැදගත් තොරතර රැස්කරගන්න.
ඔවුන්ව tagg කර තිබෙද? ඔහු සැබෑ කෙනෙක් නම් facebook මිතරන් විසින් ඔහුට කුමන

හෝ tag කර තිබිය යුතයි.

ඔවුන් දෙශීයද විදෙශිකද යන්න දැනගැනීම සදහා ඔවුන්ගේ මිතරන් පරීක්ෂා කර බලන්න.
ඔවුන්ට වැඩිපුර තම රටේ මිතරන් සිටි නම් ව්‍යාජ ගිණුමක් නොවිය හැක. නමුත් වැඩිපුර වෙනත්
රටවල මිතරන් සිටි නම් ව්‍යාජ ගිණුමක් විය හැක.

අන්තර්ජාලයේ ගැහැණු ළමයකු ලෙස පෙනී සිටීන පුද්ගලයින් බොහෝ විට.අැය ඔබේ පින්තූර දුටුවා එ්වා යෙහි ඔබ ලස්සන යැයි කියමින් කතා කිරීම අරඹයි.


ඔබට යම් අයකු පිළිඹඳ විශ්වසනීය හැගීමක් නොමැති නම් එම ... එක Block කරන්න.

එම පුද්ගලයාගේ Facebook නම මත Click කර එම පුද්ගලයාගේ Timeline එකට යන්න.දකුණු පස Cover Photo එකට යටින් තිබෙන තිත් තුන Click කර block Click කරන්න.ඉන්පසු confirm Click කර ok lick කරන්න.

ඔබට ඔවුන් කතාකිරීමෙන් හෝ සම්බන්ද වීමෙන් සම්පූර්ණයෙන් ම  block කළ හැකිය.

එම පුද්ගලයා ඔබට තර්ජනයක් හෝ වැරදි ක්‍රියාවක යෙදෙන්නෙකු යැයි ඔබට සිතෙන්නේ නම් එම profile එක Facebook වෙත report
කරන්න

මිතුරන්ගේ මිතුරන්

සමනහරුන් කළාව තාක්ෂණික සමාජීය හා වෘත්තීමය කරුණු මත මිතුරු විමට  ඉල්ලා සිටිණු අැත. ඔවුන්ට පරීක්ෂා කිරීමේ කාළ සීමාවක් ලබා දී එම පුද්ගලයා ගේ post හා share කරන දෙ නිරීක්ෂණය කරන්න.ඔබේ පෞද්ගලික තොරතුරු ලබා දීමෙන් හෝ එම පුද්ගලයා සමග වැඩිප‍ුර chat කිරීමෙන් වලකින්න.

එම පුද්ගලයාට ඔබ අකමැති නම් Unfriend කරන්න.ඔබ හොදින් නොහදුනන නව මිතුරන් හදුනා ගැනීමට කාලය ගන්න.

එකිනෙකට සම්බන්ද වූ ව්‍යාජ profile වලින් ප්‍රවේෂම් වන්න.

එකිනෙකට සම්බන්ද වූ ව්‍යාජ Facebook ගිණුම් කීපයක් සාදගන. එකිනෙකට වෙනස් පුද්ගලයින් හා එම ව්‍යාජ Facebook ගිණුම් වල මිතුරන් ලෙස පෙනීසිටිමින්.ඔබ සමග මිතුරු වීමට තැත් කිරීම සුලභ කරුණකි.

හොඳම උදාහරණක් වන්නේ නතාලියා බර්ගස් ගේ කතාවයි
අැය ව්‍යාජ Facebook ගිණුවම් කීපයක් සාදගන බෝහෝ තරුනයින් ව මුලා කර අැත.පහත වීඩියෝවේ අැය පිළිඹඳ සම්පූර්ණ කතාව අැත.

https://www.youtube.com/watch?v=aeXEsuH0e0c

යෞවනයින් ලෙස පෙනීසිටින වැඩිහිටියන් යෞවුවනයින් නෙදන්නා පැරනි සිදුවීම් සඳහන් කිරීමට ඉඩ අැත. ඒෙමන්ම යම් විශයන් පිළිඹඳ යෞවනයකුට තිබිය හැකි දැණුමට වඩා වැඩි දැනුමක් තිබේ යැයි පෙනිය හැක.එම පුදිගළයා පවසන දේ පිළිඹඳ සැළකිලිමත් වන්න.අවසානයේදී යම් අවස්ථාවක එම පුදිගළයා අතින් කියැවෙන දෙයකින් ඔබේ සැකය තහවුරු වනු අැත.

බොහෝ විට ව්‍යාජ ගිණුම් වෙන කෙනෙකුගේ ජීවිතය සහ හැඟීම් සමඟ සෙල්ලම් කිරීමට තැත් කරයි. ඔබ නාදුනන පුද්ගලයෙකු හදිසියේම ඔබට ආදරෙය ප්‍රකාෂ කළ හොත් එය සැක සහිත ගිනුමකි එවිට එම ගිනුම unfriend කරන්න.

ඔවුන් ඔබේ පින්තූර ඉල්ලා සිටින්නේ නම්, විශේෂයෙන්ම අසභ්‍ය පින්තූර  ඉල්ලා සිටින්නේ නම් පරෙස්සම් වෙන්න. එම ගිනුම ව්‍යාජ වීමට වැඩි ඉඩක් අැත. යම් පුද්ගලයකු සමග මිතුදම පත්වාගන යාමෙන් ඔබව අපහසුතාව වට පත්වන බව හැගේ නම්. එම මිතුරන් unfriend කරන්න.එය ව්‍යාජ ගිනුමක් නම් report කරන්න.

ඔබ අන්තර්ජාලයට එකතු කරන තොරතුරු සහ අන්තර්ජාලය හරහා නාදුනන පුද්ගලයන්ට කියන දෙ ගැන සැමවිටම සැලකිලිමත් වන්න.සමහර පුද්ගලයින් ප්‍රරමාණවත් තොරතුරු ලබා ගන්නා තුරු ඔබේ මිතුරකු සේ පෙනී සිට තොරතුරු ලබා ගත් පසුව ඔබව අවමාන තර්ජනයට ලක් කරයි.

ඔබ අන්තර්ජාලය හරහා පුද්ගලයකුට කොපමණ සමීප වූවත්.ඔබ එම පුද්ගලයාව අදුරන්නේ නැති නම් කිසි විටෙකත් එම ද්ගලයාව පෞද්ගලික තොරතුරු ලබා දීමෙන් වලකින්න.