Respect Girls on Internet

අන්තර්ජාලය අප දන්නා ලෝකයේ බිහිවූ හොඳම නිර්මාණයයි.
අන්තර්ජාලයේ විවෘත බව හා ලෝක සම්බන්දතාවය නිසාම එහි හැසිරීම සහ ආරක්‍ෂාව ගැන නොදන්නා අයට  අනතුරුදායක ස්ථානයක්ද වී ඇත.  ඉන් වඩාත් වින්දිත වීමේ හැකියාව වැඩි යොවුන් වියේ ගැහැණු ළමයි අතරය.


මේ අත්පොත ශිල්ප සයුර විසින් ලෝක අන්තර්ජාල සංගමයේ සහයෙන් Respect Girls on Internet ව්‍යාපෘතිය සඳහා කරනු ලබයි.  හැමෝම එක්ක බෙදාගන්න, අදහස් පළකරන්න. මේ පණිවිඩය ඔබ නිවසට, පාසලට, නගරයට හා රටට ගෙන යන්න.

This handbook compiled by Shilpa Sayura Foundation Youth with the funding of ISOC (Internet Society) for the Respect Girls on Internet Project. Please use, share and comment freely. English Version

Visit Respect Girls on Internet project on Facebook on Internet Society

 <

 


  

ළමයි අසැබි, phishing, malware වෙබ් අඩවි වලින් ආරක්‍ෂා කරගැනීම

පාසල් පරිගණක විද්‍යාගාරවල ළමයි අසැබි, phishing, malware වෙබ් අඩවි වලින් ආරක්‍ෂා කරගැනීමට ඉතාම සරළ ක්‍රමවේදයක් නම් openDNS familyshield භාවිතා කිරීමයි. මේ සඳහා පරිගණකයේ ජාල මාන සඳහා ආරක්‍ෂිත openDNS 208.67.222.123 208.67.220.123 භාවිතා කරන අයුරු මෙම වීඩියෝවේ දැක්වේ.

More info: https://goo.gl/y5FBrC



https://www.opendns.com/setupguide/#familyshield

28. ව්‍යාජ ගිණුම් *

බොහෝ ක්‍රම මගින් ව්‍යාජ ගිණුම් හඳුනාගත හැකි ය. ඡායාරූප පරික්ෂා කර බලන්න. එය එම පුද්ගලයා ද, නැත ද යන්න විමසා බලන්න.

මිනිසුන් ව්‍යාජ ගිණුම් සකස් කරන්නේ ඇයි?

1. සමාජ ජාල පරික්ෂා කර බැලීමට

2. අහිංසක විනෝදයක් ලබා ගැනීමට

3. facebook

4. දේශපාලන කටයුතු පිළිබඳ post කිරීමට

5. යමෙකුට අපහාස කිරීමට

6. අන්තර්ජාල අපරාදයක් කිරීමට

7. යමෙකුගේ අනන්‍යතාව සොරකම් කිරීමට

8. කෙනෙකු හැසිරවීමට

9. ආදර සම්බන්ධතාවන් ආරම්භ කිරීමට

10. නව මිතුරන් ඇතිකර ගැනීමට.

11.ප්‍රචාරන කටයුතු

ඔවුන් බොහෝ විට මුදල්, දේපළ ආදී වස්තූන් නිසා මිතුරන් බවට පත්වීමට පෙළඹේ.

ඔබේ අනන්‍යතාව හෝ වැදගත් තොරතුරු සොරකම් කරගෙන එමඟින් යමෙකු ඔවුන්ට අවැසි ලෙස හැසිරවීමට භාවිත කළ හැක.

ආගන්තුක අය සමඟ කතා කිරීමෙන් වළකින්න. friend requests අනුමත කිරීමට පෙර දෙවරක් සිතා බලන්න.

තවත් මිනිසුන් අළුත් මිනිසුන් මුණගැසීමට කැමැත්තක් දක්වයි u. ඔවුන්ගෙන් ප්‍රශ්න අසන්න.

ඔබට මගේ මිතුරකු වීමට අවශ්‍ය වන්නේ ඇයි? ඔබ මා ගැන සොයාගත්තේ කෙසේ ද?

රහස් පරීක්ෂක වැඩ ටිකක් කරන්න. ඔවුන්ගේ profile එකේ විස්තර සැලකිල්ලෙන් පරික්ෂා කරන්න. පාසල, රැකියාව, ලිපිනය, අනෙකුත් විස්තර ආදිය ගැලපේදැයි පරික්ෂා කර බලන්න. ඔවුන් කුමන ආකාරයේ අන්තර්ගතයක් සහිත දේ post කර ඇත්දැයි බලන්න. profile pictures පරික්ෂා කර බලන්න. එමගින් ඔවුන්ගේ ආකල්ප හා විශ්වාස පිළිබඳ දැකගත හැක. profile picture එක download කර ඒ පිළිබඳ google මගින් search කරන්න. එවිට එය අයත් වන්නේ වෙන කෙනෙකුට නම් ඔබට දැක ගත හැක.  

ඔවුන්ගේ නම් google එකේ search කර ලැබෙන්නේ කුමක්දැයි බලන්න. ඔවුන්ට සුලබ නමක් තිබේ නම් ඔවුන්ගේ වාසස්ථානය, වයස ආදී තොරතුරු රැස්කර ගන්න. ඔවුන් tags කර තිබේ ද? ඔහු සැබෑ කෙනෙක් නම් facebook මිතුරන් ඔහුව, කුමන හෝ tag කර තිබිය යුතු ය.

ඔවුන් ගෝලීය හෝ ප්‍රාදේශීය ද යන්න දැනගැනීමට ඔවුන්ගේ මිතුරන් පරික්ෂා කර බලන්න. ඔවුන්ට වැඩිපුර තම රටේ මිතුරන් සිටී නම් ව්‍යාජ ගිණුමක් විය නොහැක. නමුත් වැඩිපුර වෙනත් රටවල මිතුරන් සිටී නම් ව්‍යාජ ගිණුමක් විය හැක.

මෙම මිනිසුන් බොහෝ විට තරුණ කාන්තාවන් ලෙස පෙනී සිටියි. බොහෝ විට "මම දැක්කා ඔබගේ පින්තූරේ. එය බොහොම ලස්සනයි" යන වාක්‍යවලින් සංවාදය ආරම්භ කරනු ඇත.

ඔබට යමෙකු පිළිබඳ හොඳ හැඟීමක් නොමැති නම් request එක අවහිර කරන්න. ඉතාම සරල විසඳුම නම් friend request එක ප්‍රතික්ෂේප කිරීම නොව සම්පූර්ණයෙන් ම අවහිර කර දැමීමයි.

ඔවුන්ගේ facebook නම මත click කරන්න. ඉන්පසු Timeline එක වෙත පිවිසෙන්න. cover photo එකේ දකුණේ ඉහළ ඇති message setting වෙත පිවිස නැවත ඔබව සම්බන්ධ කරගත නොහැකි වන සේ අවහිර (block) කරන්න. නැත්නම් ඔවුන් ඔබට තර්ජනයක් හෝ නීතිවිරෝධි කටයුතුවල යෙදෙන බවට facebook එකට වාර්තා කළ හැක.

සමහර අවස්ථාවල දී මිතුරන්ගේ, මිතුරන් ඔබ සමඟ මිතුරු වීමට ඉල්ලා සිටියි. ක්‍රීඩා, නැටුම්, සංගීතය වැනි පොදු අභිරුචිය මත ඔවුන් මෙසේ කිරීමට පෙළඹේ. පරිවාස කාලයක් නිර්මාණය කර ඔවුන් නරඹන අය, post කරන අය, share කරන අය පිළිබඳ සැලකිල්ලට ගෙන අවශ්‍ය නම් මිතුරු වන්න. ඔවුන් සමඟ ඕනෑවට වඩා කථාකිරීමෙන් හෝ තොරතුරු හුවමාරු කරගැනීමෙන් වළකින්න.

ඔබ යමෙකුට අකමැති නම් ඔහුව unfriend කරන්න. ඔබ ඔහුව හොඳහැටි නොහඳුනන්නේ නම් ක්‍රමයෙන් ඔබව ආක්‍රමණය කළ හැක.

අන්තර් සම්බන්ධිත ව්‍යාජ ගිණුම් පිළිබඳ ප්‍රවේශම් වන්න. එක ම පුද්ගලයෙක් බොහෝ ව්‍යාජ ගිණුම් ප්‍රමාණයක් පවත්ගෙන යෑමේ ප්‍රවණතාවක් ඇත. මෙය වෙනත් බොහෝ මිනිසුන් සමඟ අන්තර් සබඳතාවක් පවත්වාගෙන යන බවට පෙන්නුම් කිරීමට ඉවහල් වේ. එයට හොඳම උදාහරණය නම් "Natalia Bursess" පිළිබඳ සිද්ධියයි.


https://www.youtube.com/watch?v=aeXEsuH0e0c

68. යමෙකු unfriend කිරීමට **

ඔබ යමකු unfriend කළ විට ඔහුට ඔබ මිතුරන් සමග share කරන photo දැකිය ෙනාහැකි අතර ඔහු share කරන photo ඔහුටද දැකිය ෙනාහැකිය. එනමුදු ඔබ unfriend කළ අයට ඔබ විසින් පොදුවේ share කරන ඡායාරූප දැකිය හැක.

27. අන්තර්ජාලය භාවිත කරන්නන් සඳහා ඉඟි කිහිපයක් *

1. ඔබේ නිවසේ ලිපිනය හෙළි නොකරන්න.

2. මුරපද භාවිතය, ගිණුම්, ජංගම දුරකථන, emails, credit card ඇතුළු සියලු දේ ආරක්ෂා කරයි.

කෙනෙකුට පහසුවෙන් අනුමාන කළ නොහැකි මුරපදයක් භාවිත කරන්න. සමීක්ෂණයක් මගින් තහවුරුව ඇති අන්දමට, බොහෝ මිනිසුන් තමන්ගේ උපන්දිනය, සුරතල් සතාගේ නම ආදී ඉතාමත් පහසුවෙන් අනුමාන කළ හැකි මුරපද භාවිත කරයි. අඩුම තරමේ characters 8 ක් වත්, කැපිටල් අකුරු සහ ඉලක්කම් ඇති මුරපදයක් භාවිත කරන්න. ඔබේ මුරපදය නිතරම වෙනස් කළ යුතු අතර වෙනත් කිසිවකු සමඟ හුවමාරු කිරීමෙන් වළකින්න.

3. ඔබේ රහස් ප්‍රශ්න වලට පහසුවෙන් පිළිතුරු දියනොහැකි විය යුතුය .

4. ඔබේ නම සහ දුරකථන අංකය භාවිත කරමින් අන්තර්ජාලයේ Google search කර බලා. යමෙකුට ඔබගේ විස්තර භාවිත කරමින් ව්‍යාජ Facebook හෝ blog එකක් නිර්මාණය කර නොපවතින්න බව වග බලා ගන්න.

5. ඔබගේ විස්තර ඉල්ලා සිටින දුරකථන ඇමතුම්, email ආදිය පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්න.

බැංකු caller ID එකට සමාන caller ID එකකින් ඔබට ඇමතුම් ලැබිය හැක. බැංකු නියෝජිතයෙකු ලෙස පෙනී සිටිමින් ඔබගේ credit card  නොම්මරය, ජංගම දුරකථන අංකය ආදී පෞද්ගලික තොරතුරු 'cyber strcker' කෙනෙකුට පහසුවෙන් ලබාගත හැක. ඔබට යමක් ගැන සැක නම් වහාම එම ආයතනය අමතන්න. එමඟින් 'cyber strcker' කෙනෙක්ගේ ඉලක්කයක් ද, නැති ද යන වග දැක ගත හැක.

6. ඔබ හැඳුනුම්පත් අංකය ලබා දීමේදී සැමවිට අවශ්‍ය කුමකට ද, ඇයි ද? යන්න තහවුරු කරගන්න.

7. ඔබ අන්තර්ජාලයෙන් ගනුදෙනු කිරීමට credit card භාවිත කරන්නේ නම් credit card වාර්තාව නිතර පරික්ෂා කරන්න.

8. ඔබ සහකරු, සහකාරිය ,පෙම්වතා, හෝ පෙම්වතිය හැර යනවා නම් ඔවුන්ට අනුමාන කළ හැකි මුරපද සියල්ල වෙනස් කරන්න.

ඔබට සැකසහිත දුරකථන ඇමතුමක් ලැබේනම් හෝ බැංකුවට පැහැදිළි කළ නොහැකි හිස් ගිණුමක් ඇතිනම් එය cyber stalker කෙනෙකුගේ ක්‍රියාවක් විය හැකි ය. එවිට ඔබගේ ගිණුම් හා බැංකු වෙනස් කළ යුතු ය.

9. ඔබ එවන් කෙනෙකුගේ ඉලක්කයක් බවට සැක නම් ඔබ වෘත්තීයවේදියෙක් ව ගෙන්වා ඔබගේ පරිගණකය පරික්ෂා කරන්න. ඔබ දැනටමත් cyber stalking සිදුවීම් අත්විඳ ඇත්නම් ඔබේ පරිගණකයට හානි සිදු වී තිබිය හැක. එවැනි අවස්ථාවක දී virus, spyware, key loggers ආදිය පිළිබඳ ඉතාමත් හොඳින් දන්නා කෙනෙකු ලවා පරිගණකය පරික්ෂා කළ යුතු ය.

10. ඔබට cyberstalk ප්‍රශ්නයක් තිබේ නම් කාලය, ස්ථානය, අවස්ථාව යනාදිය පිළිබඳ සටහන් තබා ගන්න. ඔබ හැකි ඉක්මනින් මේ සඳහා සුදුසු ක්‍රියාමාර්ග ගැනමෙන් ඔවුන්ට තවදුරටත් එවැනි දේ කිරීමේ උනන්දුව අඩු වේ.

11. cyber Stalking සිදුවන කාලය තුලදී හැකි තරම් මානසික සහය ලබාගන්න.

මෙම කාල පරාසය විශාල බියක් හා අවිස්වාසයක් අැතිවීම සාමාන්‍යය. ඔබ තනිවී අති ලෙසද දැනේවි

30. ක්ෂණික පණිවිඩ (IM) *

තරුණ තරුනයින් අන් කිසිවෙකුට වඩා "online chat" වල යෙදෙයි.

ඔවුන් facebook, viber, whatsapp ආදී බොහෝමයක් මේ සඳහා යොදා ගනී. ඔවුන් මිතුරන්, ගුරුවරුන්, දෙමාපියන් ආදී බොහෝමයක් සමඟ මෙමගින් සංවාදයේ යෙදෙයි. සමහර මෙවලම් ක්ෂණික පණිවුඩ (හඬ), ඡායාරූප හා වීඩියෝ දර්ශන සඳහා ඉඩ ලබාදේ.

මෙවැනි නියැලුම් භාවිත කිරීමේ දී නිතරම අන්තර්ජාලීය හිංසනය සහ cyber stalking අත්විදීමට සිදු වේ. මෙය නුසුදුසු සහ ගැටළුසහගත පණිවිඩ යැවීමට බාවිතා කල හැක.

මෙවැනි නියැලුම් භාවිත කිරීමේ දී වැරදි පුද්ගලයන් වෙත වැරදිමකින් පණිවිඩ යැවීමෙන් ගැටළු නිර්මාණය කිරීමට ද ඉඩ ඇත.

ප්‍රවේශම් නොවේ නම්, වෛරස් ද යැවිය හැක. යමක් වැරදුණහොත් IMඅනුරේඛනය කිරීම, email භාවිතයට වඩා අපහසු වේ. ඊට හේතුව නම් මේවා සාම්ප්‍රදායික ශීර්ෂ භාවිත කිරීමයි. IM ගිණුම් බොහෝ නිදහස් වෙබ් අඩවි පදනම් කරගත් ගිණුම් මෙන් පහසුවෙන් විවෘත හෝ වසා දැමිය හැක. ඔබ ඇත්තට ම කවුද යන්න සාක්ෂියක් ඇති නොවේ.

IM භාවිතය තහනම් කිරීම හොඳ ක්‍රියාමාර්ගයක් නොවේ. එවිට තරුණ තරුනයින් ඔවුන් හුදකලා වූ බවක් හැඟේ. එවිට තම ප්‍රජාව තුළ සිදුවන්නේ කුමක්දැයි යන්න ඔවුන්ට දැන ගත හැකි නොවේ. එහිදී නාඳුනන අය සඳහා ප්‍රතිචාර නොදැක්වීම මෙන් ම අවභාවිතයන් පිළිබඳ වාර්තා කිරීම ද වැදගත් වේ.

26. ඔබත් අන්තර්ජාලීය හිංසනය සිදුකරන්නෙක් ද? **

සිත් ඇදගන්නා සොයා ගැනීමක් වන්නේ, හිංසකයන්ට ගොදුරු ව සිටින ඇතැමෙක් ද අන්තර්ජාලීය හිංසනයට දායක වීමයි. ඔබත් එවැනි හිංසකයෙක් ද යන්න සොයාගැනීම සඳහා පහත ප්‍රශ්නාවලිය සැලකිල්ලට ගන්න.

ප්‍රශ්නාවලිය

 

එවැනි දෙයක් ඔබ සිදුකර නොමැති නම් 0 ද, එක වරක් හෝ දෙවරක් සිදුකර ඇත්නම් 1 ද,

3-5 වාරයක් සිදුකර ඇත්නම් 2 ද, 5 කට වඩා සිදුකර ඇත්නම් 3 ලෙස ද ලකුණු ලබා දෙන්න.

• ඔබ කවදා හෝ තොරතුරු රැස්කර ගැනීම සඳහා තව කෙනෙකුගේ නමකින් sign in වී තිබේ ද?
• වෙනත් කෙනෙකුගේ විද්‍යුත් තැපැල් ගිණුමක් මගින් email එකක් හෝ සුබ පැතුම් පණිවිඩ යවා තිබේ ද?
• වෙනත් අයෙකුසේ අන්තර්ජාලයේ පෙනී සිට ඇත් ද?
• අන්තර්ජාලයේ යම් කෙනෙකුට සරදම් කර හෝ බය කර ඇත් ද?
• පෞද්ගලික සංවාදයක් අනෙකාගේ අවසරයකින් තොර ව forward කර ඇත් ද?
• වෙනතකු බයවෙන සේ, සමච්චලයට ලක්වන සේ, ඔබගේ profile එකේ තොරතුරු සකස් කර ඇත් ද?
• අන් අයගේ කැමැත්තකින් තොර ව ඔවුන්ගේ පින්තූර post කර ඇත් ද?
• වෙනත් අයෙකු හිරිහැරයට, අපහසුතාවයට පත්වන පරිදි ඔවුන්ගේ තොරතුරු පළ කර තිබේ ද?
• අන්තර්ජාලයේ වෙනත් කෙනෙකුට අකාරුනික වචන කියා යවා ඇත් ද?
• වෙනත් කෙනෙකුට අයත් ලෙස පෙනෙන සේ facebook ගිණුමක් හෝ email ලිපිනයක් සාදා ඇත් ද?
• වෙනත් කෙනෙකුගේ පරිගණකයක් 'hack' කර හෝ virus එකක් යවා ඇත් ද?
• 'chat' එකේ දී අපහාස කර ඇත් ද?
• වෙනත් කෙනෙකු පිළිබඳ බොරු හෝ අශෝශන අදහස් පළ කර ඇත් ද?
• අශෝභන හෝ හින්සාකාරී ආකාරයේ comment සිදු කර ඇත් ද?

0 – 1  අන්තර්ජාල සාන්තුවර

ඔබේ අන්තර්ජාල හැසිරීම විශිෂ්ටයි!එය දිගටම තබාගන්න!

2-10: අන්තර්ජාල අවදානම්

ඔව්, ඔබ සර්ව සම්පූර්ණ නොවේ. 

ඔබ ඉතා බැරෑරුම් දේ කර නොමැත. තව දුරටත් මෙලෙසම හැසිරීමෙන් ඔබ සතුටක් ලැබුවද

අන් අයට ඔබේ සතුට වේදනාවක් බවද මතක තබාගන්න!

 11-18: අන්තර්ජාලයේ පව්කාරකම

ඔබේ අන්තර්ජාල හැසිරීම වහාම දියුණු කරගන්න!ඔබ අන්තර්ජාලයේ කරන දේ අනතුරුදායක, වැරදි හා දඬුවම් ලැබිය හැකිබව මතක තබාගන්න.දැන්ම ඔබේ අන්තර්ජාල වාර්ථාව පිරිසුදු කරගන්න!

18 ට වැඩි අන්තර්ජාලයේ අකටයුත්තා

ඔබේ පරිගණකය සහ ජංගම දුරකථනය පසකට තමා වහාම උපදෙස් ලබාගන්න.ඔබ ඉතා වැරදි ගමන් මගක යයි.ඔබ අන්තර්ජාලයෙන් ඉවත්ව ඔබේ ක්‍රියාවලින් ඔබට, ඔබේ න්දිතයන්ට සිදුවන ප්‍රතිඵල‍ය ගැන සිතා බලන්න..